- Dit artikel gaat over de wet in juridische zin. Over de wet in wetenschappelijke zin, zie Wet (wetenschap); voor de joodse Wet, zie Thora en voor de islamitische wet, zie Sharia.
Een wet als juridisch begrip is één van de bronnen van het recht. Een wet in formele zin is elke reguliere akte van of besluit genomen door een wetgevend orgaan, onafhankelijk van de inhoud van deze akte of besluit. Een wet in materiële zin is elk voorschrift dat naar zijn inhoud algemeen bindend is, onafhankelijk van het orgaan dat het voorschrift uitgevaardigd heeft.
Elke wet is onderdeel van het recht. Maar het recht is breder dan enkel wetten.
Wet als juridisch begrip[]
Soorten wetten[]
Je kunt wetten onderscheiden in twee categorieën:
- wetten in formele zin
- wetten in materiële zin
Wetten in formele zin zijn akten die naar vorm werden uitgevaardigd door het orgaan, meestal een parlement, dat binnen een bepaalde geografische omschrijving over de hoogste soevereiniteit beschikt: in Nederland zijn dat de Staten-Generaal (de Tweede en Eerste Kamer). In België zijn dit de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de Senaat.
Wetten in materiële zin zijn algemeen bindende voorschriften die naar inhoud voor iedereen binnen een bepaalde geografische of personele omschrijving gelden. Deze wetten richten zich op alle inwoners van een grondgebied (land, provincie, gemeente, enz.).
Soms zijn wetten zowel een wet in formele als in materiële zin. Het Wetboek van Strafrecht bijvoorbeeld is een wet in formele zin en een wet in materiële zin, de wet is aangenomen door de nationale wetgever en geldt voor iedereen binnen Nederland. Een toestemmingswet voor een koninklijk huwelijk is een wet in formele zin (door het parlement goedgekeurd), maar geen wet in materiële zin (bindt niet alle burgers, maar enkel het echtpaar). Een gemeentelijke verordening – bijvoorbeeld rond het parkeerbeleid – is geen formele wet, want niet gemaakt door de nationale wetgever. Maar het is wel een wet in materiële zin, want hij geldt voor alle mensen binnen de gemeente. Een vergunning is geen wet in materiële of formele zin - een vergunning is een beschikking die gericht is tot één persoon. De vergunning is wel gebaseerd op een wet, die toestemming geeft om deze te verlenen.
Een interessante groep vormen nog de wetten in materiële zin, die geen wet in formele zin zijn. In het federale België bijvoorbeeld kunnen de Gemeenschappen en Gewesten ook wetten (in materiële zin) uitvaardigen. Die worden decreten in Vlaanderen en Wallonië of ordonnanties in Brussel genoemd. In Nederland geldt iets soortgelijks voor provincies (verordeningen), waterschappen (keuren) en gemeenten (verordeningen).
Rechtsgeldigheid[]
Een eigenlijke wet dient te worden vastgesteld en uitgevaardigd door een legitieme overheid, een autoriteit die daartoe gerechtigd is. Bijvoorbeeld door een democratisch gekozen parlement in een parlementaire democratie, of een absolutistisch vorst in een absolute monarchie. Een wet die door een illegitieme overheid werd uitgevaardigd, d.w.z. niet in overeenstemming met de heersende regels voor het invoeren en wijzigen van wetten, bijvoorbeeld door geweld, revolutie, enz., is een oneigenlijke wet
Een wet geldt territoriaal, voor een gebied waarover de autoriteit die een wet uitvaardigt gezag uitoefent; personeel, voor bepaalde groepen van personen die onder het gezag van de autoriteit die een wet uitvaardigt vallen.
Meestal regelt een hogere rechtsnorm volgens welke procedure een wet tot stand komt. In België en Nederland is dit de Belgische, respectievelijk de Nederlandse Grondwet. In een democratische rechtsstaat komt een wet tot stand door samenwerking van de wetgevende en uitvoerende macht. Nieuwe wetten of wetswijzigingen kunnen tot stand komen op voorstel van de wetgevende of de uitvoerende macht. Belangrijk is dat de voorgestelde wet steeds door de wetgevende overheid wordt goedgekeurd, met een meerderheid die vereist is hiervoor.
Na goedkeuring moet een wet nog worden afgekondigd. Dit gebeurt door de uitvoerende macht. Een wet is slechts afdwingbaar nadat deze werd openbaar gemaakt in een publicatieblad dat hiertoe werd ingericht door de overheid. Het beginsel elke burger wordt geacht de wet te kennen houdt niet in dat burgers strafbaar zijn als zij de wet niet kennen. De regel betekent wel dat een burger zich aan de wet moet houden: onbekendheid met de wet vormt nooit een verontschuldiging voor overtreding van die wet, en kan niet leiden tot straffeloosheid.
Tenzij de wet zelf voorziet in een specifieke regeling, heeft de wet na publicatie onmiddellijke gelding en blijft van kracht tot dat hij ofwel formeel wordt afgeschaft, ofwel materieel wordt vervangen door een andere regeling. Wetten verliezen niet hun rechtskracht door langdurig onbruik of niet toepassing.
Wordingsproces[]
In Nederland[]
 Zie Nederlandse wetgeving voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Een wet in formele zin is een wet die wordt vastgesteld door de Staten-Generaal en de uitvoerende macht. Zie ook Kamerstuk.
In België[]
Een wet in formele zin sensu stricto wordt vastgesteld door de federale wetgevende macht, de kamer van volksvertegenwoordigers alleen, of in samenwerking met de senaat, én de uitvoerende macht
Voorbeelden[]
België[]
Voorbeelden van Belgische wetten zijn te vinden in de lijst van Belgische wetten, bijvoorbeeld:
- Belgische Grondwet
- Genocidewet
- Wet Lejeune
Nederland[]
Voorbeelden van Nederlandse wetten zijn te vinden in Voorbeelden van Nederlandse wetten.
Wet voor Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba[]
- Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden
Benelux-wetten[]
Een voorbeeld van een Benelux-wet is:
- Beneluxverdrag inzake de intellectuele eigendom (merken en tekeningen of modellen).
Europese wetten[]
Voorbeelden van Europese wetten zijn:
- Beschermde oorsprongsbenaming
- Europees Octrooiverdrag
Belangrijk qua uitwerking is het onderscheid tussen een richtlijn (resultaatsgebonden) en een verordening (verbindend in al haar onderdelen), beide uitgevaardigd door de Europese instellingen volgens de verdragsrechtelijk vastgestelde procedures (o.a. medebeslissingsprocedure, samenwerkingsprocedure en adviesprocedure).
Amerikaanse wetten[]
Voorbeelden van Amerikaanse wetten zijn:
- Grondwet van de Verenigde Staten (oorspronkelijk 1787)
- Civil Rights Act (1964)
- Americans with Disabilities Act (1990)
- Patriot Act (2001)
- No Child Left Behind Act (2001)
Overige wetgeving[]
- Salische Wet
Religieuze wetten[]
Naast seculiere wetten, bestaan er ook kerkelijke wetten. In een seculiere samenleving (waarin kerk en staat van elkaar gescheiden zijn), gaan de seculiere wetten echter altijd boven die van de kerk. Thomas van Aquino was de eerste theoloog die onderscheid maakte tussen het goddelijke en menselijke recht, tussen geestelijk en wereldse macht. Zie ook: rechtsfilosofie.
De meeste religies definiëren hun eigen morele wetten. Voorbeelden hiervan zijn:
- de tien geboden (jodendom, christendom, islam)
- de sharia (islam)
- de vijf voorschriften (voor leken in het boeddhisme)
- de Vinaya (voor boeddhistische monniken)
Het woord wet in diverse talen[]
- Het Latijnse woord voor wet is lex.
- Het Engelse woord voor wet is law en kan verschillende betekenissen hebben: wet, wetboek, recht(en) of rechter en zelfs politie. Dit kan het lastiger maken om een Engelse tekst goed te lezen en begrijpen. Tevens kennen de Engelstaligen vaak het Angelsaksische (of Anglo-Amerikaanse) recht (zie common law). Dit in tegenstelling tot continentaal recht, dat in de rest van West-Europa geldt.
- Het Griekse woord voor wet is nómos. Hiervan is een woord als anomie afgeleid.
- Het Hebreeuwse woord voor wet in joods-religieuze betekenis wordt vaak als thora vertaald, zoals in de naam van het feest Simchat Thora (Vreugde der Wet), maar de Thora bestaat feitelijk uit vijf boeken die meer dan religieuze wetten vastleggen, bijvoorbeeld ook geschiedschrijving.
- Het Arabische woord voor wet in islamitisch-religieuze betekenins wordt vaak als sharia vertaald. De wetgeving in de meeste islamitische landen is overigens zowel op romeins of westers recht als op islamitisch recht (sharia) gebaseerd.