Tweede slag om El Alamein

Tweede slag om El Alamein
Onderdeel van de Tweede Wereldoorlog
Montgomery slaat zijn oprukkende tanks gade
Datum 23 oktober 1942 – 3 november 1942 Locatie El Alamein, Egypte Resultaat Strategische Geallieerde overwinning
Strijdende partijen
Verenigd Koninkrijk Britse Gemenebest	Duitsland Italië
Commandanten
Bernard Montgomery	Erwin Rommel
Troepensterkte
220.000 man en 1100 tanks	116.000 man en 559 tanks
Verliezen
13.500 man 500 tanks	20.000 man dood of gewond 30.000 krijgsgevangenen 450 tanks

Middellandse Zee Landing op Kreta - Slag om Tobroek - Eerste slag om El Alamein - Tweede slag om El Alamein - Operatie Toorts - Slag om Kasserinepas - Landing op Sicilië - Landing bij Anzio - Slag om Monte Cassino

De Tweede slag om El Alamein vormde het keerpunt in de Noord-Afrika campagne, en wordt samen met de slag om Stalingrad gezien als één van belangrijke keerpunten tijdens de Tweede Wereldoorlog in het voordeel van de geallieerden.

Na de eerste slag om El Alamein, waarin de Duitse-Italiaanse opmars werd gestuit, nam generaal Bernard Montgomery in augustus 1942 het bevel over van Claude Auchinleck en nam zo de leiding over van het Britse 8e Leger.

Situatie

In juli 1942 was het Duitse Afrikakorps onder generaal Erwin Rommel tot ver in Egypte opgerukt. Het bedreigde de Britse aanvoerroute door het Suez-kanaal. Zich bewust van zijn te lang uitgerekte bevoorradingslijnen, zijn eigen gebrek aan versterkingen en een massale opbouw van de geallieerde strijdmacht tegenover hem, besloot Rommel toe te slaan terwijl de geallieerde opbouw nog niet compleet was.

Deze aanval op 30 augustus 1942 in de Slag bij Alam Halfa faalde, en in afwachting van een aanval van Montgomery's Britse Achtste Leger, groef het Afrika Korps zich in.

Ondanks grote aandrang van Winston Churchill om zo snel mogelijk aan te vallen nam Montgomery weken de tijd om de opbouw van zijn leger te voltooien: met 200,000 man en 1,000 tanks begon Montgomery zijn aanval op de 100,000 man en 500 tanks van het Duits-Italiaans leger.

Aan Duitse zijde was gebrek aan brandstof, drinken, munitie en voedsel. Het Duits-Italiaanse leger ontving slechts 1/3 van de voorraden die het nodig had.

De Duitsers hadden 218 tanks ter beschikking, waarvan er 173 uit de betrouwbare Panzer III en Panzer IV bestonden. De Italianen beschikten over 278 middelzware tanks, vooral de M13/40, die als rijdende doodskisten betiteld werden.

Aan Britse zijde waren er bij de aanvang van de gevechten 252 nieuwe M4 Sherman tanks beschikbaar. De 170 in de Verenigde Staten geproduceerde M3 Grant tanks hadden het nadeel dat het kanon vast op de romp gemonteerd was. De Crusader 6pdr. Mk. 3 zouden gedurende de slag mechanisch niet betrouwbaar en te licht blijken. Hiernaast beschikten de Britten over de M3 Stuart en de Valentine tank.

Geallieerde plan

Met Operatie Lightfoot hoopte Montgomery twee corridors door de Duitse mijnenvelden in het noorden te creëren. Pantsereenheden zouden dan hier doorheen trekken en de Duitse pantsereenheden verslaan. Afleidingsaanvallen in het zuiden zouden strijdkrachten in het zuiden verhinderen om noordwaarts versterking te bieden. Montgomery verwachtte een gevecht van 12 dagen in drie fasen: "Inbreken, vermorzelen, en breken."

De strijdkrachten van het Gemenebest voerden in de voorafgaande maanden een aantal misleidingen uit om de as-mogendheden op het verkeerde been te zetten over de tijd en plaats van de op handen zijnde aanval. Deze misleidingen kregen de codenaam Operatie Bertram. Een dummy pijplijn werd in fasen opgebouwd om de As-mogendheden te laten geloven dat de aanval veel later zou plaats vinden, en veel verder naar het zuiden. Er werden namaaktanks gemaakt bestaande uit houten frames gebouwd op jeeps in het zuiden opgesteld. Omgekeerd werden de tanks in het noorden vermomd als vrachtwagens door hier een houten bak bovenop en overheen te bouwen.

De as-mogendheden organiseerden hun verdediging in twee linies, die door de geallieerden de Oxalic Line en de Pierson Line genoemd werden. Ze legden meer dan een half miljoen mijnen, vooral antitank mijnen, in wat de Duivelstuin genoemd werd.

De slag

De tweede slag om El Alamein wordt meestal in vijf fasen verdeeld: het binnenbreken (23-24 oktober), beuken (24-25 oktober), de tegenaanval (26-28 oktober), Operatie Supercharge (1-2 november) en de doorbraak (3-7 november). Gedurende 29 en 30 oktober was er een adempauze die meestal geen naam gegeven wordt.

Fase 1: Binnenbreken

Op een kalme heldere avond met volle maan begon operatie Lightfoot met een artilleriebeschieting door 882 veld- en middelzware stukken artillerie. Deze eindigde 5,5 uur later, en in deze tijdspanne vuurden deze stukken gemiddeld 600 ronden per stuk af. Het gewicht bedroeg 125 ton bommen dat op de Duitse posities werd afgevuurd.

De operatie werd Operatie Lightfoot genoemd omdat de infanterie eerst diende aan te vallen. Veel van de anti-tank- mijnen zouden niet door overrennende soldaten tot ontploffing gebracht worden omdat zij te licht waren. Terwijl de infanterie aanviel, zouden genietroepen een pad voor de hierop volgende tanks vrij maken. Ieder pad zou slechts 8 meter breed zijn, voldoende voor 1 tank. De diepte van de mijnenvelden bedroeg maar liefst 8 kilometer, daardoor het maken van deze paden mislukte.

In het geallieerde plan zou het 13e korps een afleidingsaanval in het zuiden uitvoeren. Zij zouden de Duitse 21e pantserdivisie en de Italiaanse Ariete-pantserdivisie aanvallen, terwijl het 30e korps in het noorden een smal pad door de Duitse mijnenvelden zou trekken voor de gepantserde eenheden van het 10e korps.

Om 10 uur des ochtends kwam het 30e korps in beweging. Het doel was een denkbeeldige lijn in de woestijn waar de sterkste Duitse verdedigingsposten waren gesitueerd.

Toen de infanterie de mijnenvelden bereikte, bewogen de genietroepen voorwaarts om een pad door de mijnenvelden vrij te maken. Om 2 uur 's middags begonnen de eerste van de 500 tanks voorwaarts te bewegen. Om 4 uur bevonden de voorste tanks zich tussen het mijnenveld, waar ze zoveel stof opwierpen dat het zicht tot nul gereduceerd werd. Opstoppingen en desoriëntatie waren het gevolg. Hele colonnes tanks dwaalden af. Sommige tankeenheden dachten dat ze vanuit het eerste mijnenveld gevorderd waren tot het tweede mijnenveld terwijl zij zich nog in het eerste mijnenveld bevonden.

Fase 2: Vermorzelen

De ochtend van 24 oktober begon voor het Duitse hoofdkwartier met rampspoed. De nauwkeurige artilleriebeschieting had de communicatie van het Duitse opperbevel geraakt. Rommel was op dat moment in Duitsland, en Strumme, die het bevel tijdens Rommels afwezigheid voerde, stierf aan een hartaanval. Generaal von Thoma kreeg tijdelijk het bevel.

Ondertussen had het 30e korps slechts een deuk in de eerste mijnenvelden geslagen. Het was nog niet genoeg om het 10e korps doorheen te laten trekken. De gehele dag bombardeerde de Britse luchtmacht daarom de naaste Duitse stellingen. De Royal Air Force vloog die dag meer dan 1000 vluchten.

Bij zonsopgang voerden Duitse tanks een aanval uit op de Britse 51e Hooglanders Infanteriedivisie. Tegen 4 uur 's middags was er nog tseeds geen sprake van Duitse voortgang. Tegen zonsondergang, met de zon in de rug, voerde de Duitse 15e pantserdivisie en de Italiaanse Littorio divisie vanuit Kidney Ridge een aanval uit op de Australiërs, en de eerste belangrijke tankslag was een feit. Meer dan 100 tanks waren hierbij betrokken. Toen het duister viel hadden beide partijen de helft van hin tanks verloren en de posities waren onveranderd.

Terwijl de Australiërs tegen de 15e Pantserdivisie vochten, bevochten de Hooglanders de pantsers tegenover hen in het eerste tank vs infanterie gevecht van de slag. Het gevecht duurde twee dagen en kostte veel slachtoffers, maar aan het eind hielden de Hooglanders de heuvelkam Kidney Ridge.

D Plus 2: Zondag 25 oktober 1942

De geplande aanval was op zondag voorbij. Beide legers hadden twee dagen zonder ophouden gevochten. De Britten waren door de mijnenvelden in het westen opgerukt en hadden een 9 km breed en 8 km diep gat in de as-linie geslagen. Ze waren gevorderd tot de Miteriya heuvelkam in het zuidoosten, maar tegelijkertijd zaten de troepen van de as-mogendheden nog stevig verschanst in hun oorspronkelijke gevechtsposities. Het gevecht lag even stil. Generaal Bernard Montgomery gaf bevel de gevechten in het zuiden te beëindigen, de Miteriya heuvelkam te evacueren, en naar het noorden richting zee te draaien. Het slagveld zou zich concentreren bij Kidney end Tell al-Eissa totdat er een doorbraak was bereikt. Het zouden zeven bloedige dagen worden.

Vroeg in de morgen lanceerden de as-mogendheden een serie aanvallen door de 15e pantser- en de Littorio divisies. Het Afrika Korps zocht zwakke punten, maar vond ze niet. Tegen zonsondergang ging de Britse infanterie in de aanval. Rond middernacht lanceerde de 51e Hooglanderdivisie drie aanvallen, maar niemand wist precies waar. Overal was verwarring en vloeide bloed. De Britten verloren meer dan 500 man, en onder de aanvallende troepen bleef slechts 1 officier over.

Terwijl de 51e Hooglanderdivisie bij Kidney opereerde, vielen de Australiërs een ruim 6 meter hoge artillerie observatie post van de as-mogendheden aan. Deze stond ten zuid-westen van Tell al-Essa. Dit was de nieuwe draai naar het noorden die Montgomery eerder op de dag ontworpen had. Het bepaalde de plaats van de gevechten gedurende de hierop volgende dagen. De 26e Australische brigade viel om middernacht aan. De luchtmacht liet 115 ton aan bommen op de linies van de as-mogendheden vallen. Hierna waren de geallieerden in staat om de 240 man gevangen te nemen. Voor de as-mogendheden was de kleine heuvel van vitaal belang. Zij probeerden deze heuvel dan ook te heroveren. Deze gevechten duurden de hele volgende week.

Fase 3: De tegenaanval

D Plus 3: Maandag 26 oktober 1942

Rommel keerde op de avond van de 25e terug, en evalueerde onmiddellijk de strijd. Hij constateerde dat de Italiaanse Trento Divisie de helft van haar infanterie verloren had. De 164e lichte divisie was twee bataljons kwijt, terwijl de meeste andere eenheden onder sterkte waren. Alle manschappen leefden op half rantsoen. Er waren veel zieken, terwijl de voorraad brandstof nog maar voor 3 dagen voldoende was.

De geallieerde tegenaanval werd gestaakt. Churchill raasde: "Is het echt onmogelijk een generaal te vinden die een veldslag kan winnen?" Rommel begon zijn tegenaanval om 3 uur 's middags bij "punt 29", de artillerieheuvel. Hij liet zijn tanks van Kidney hier naar toe trekken, voorzien van lucht- en infanteriesteun. Rommel verplaatste ook de Duitse 21e pantserdivisie en de Italiaanse Ariete pantserdivisie vanuit het zuiden naar het "Rahman spoor". Dat bleek een vergissing te zijn: De Britten hielden deze positie en door gebrek aan brandstof konden de Duitse tanks zich niet terugtrekken: ze bleven in het open landschap staan als doelwit voor de Royal Air Force.

Bij Kidney slaagden de Britten er niet in het ontbreken van tanks aan de andere zijde uit te buiten. Elke beweging naar voren van de Britse tanks werd afgestraft door Duitse anti-tank kanonnen.

Rommel werd getroffen door een ernstige tegenslag toen de Royal Navy de tanker Proserpina bij Tobroek tot zinken bracht: zijn laatste hoop om zijn wanhopige brandstoftekort op te lossen vervloog hiermee.

D Plus 4: Dinsdag 27 oktober 1942

De slag concentreerde zich nu rond Tell al-Aqaqir en Kidney Ridge. Het 2e infanteriebataljon van de Britse 1e pantserdivisie verdedigde een positie die Snipe genoemd werd, ten zuidwesten van de Kidney heuvelkam. De verdediging van Snipe geldt als een van de legenden van El-Alamein. Met de woorden van Phillips :
"De woestijn zinderde van de hitte. Het zweet van de mannen in hun schuttersputjes liep met straaltjes van hun met stof en zand vervuilde gezichten. De stank was verschrikkelijk. De vliegen zwermden in zwarte wolken rond de dode lichamen en uitwerpselen. De plek lag bezaaid met brandende tanks, kapotte kanonnen en voertuigen. Overal hing rook en stof van ontploffende projectielen en afgevuurde geweren.

Ze lagen de gehele dag onder mortier en granaatvuur. Rond 4 uur 's middags openden Britse tanks per abuis het vuur op hun eigen troepen, waarbij velen sneuvelden. Een uur later, om 5 uur, lanceerde Rommel zijn hoofdaanval. Duitse en Italiaanse tanks trokken voorwaarts. Hoewel ze slechts 4 werkende pantserafweerkanonnen hadden, raakten ze 37 van de 40 tanks van de 21e pantserdivisie. De resterende drie Duitse tanks trokken zich terug. Even later volgde een nieuwe Duitse aanval, waarbij op 9 na alle Duitse tanks vernietigd werden. Het tweede bataljon had nog slechts 3 kanonnen en 9 granaten, maar de Duitsers gaven de aanval op.

D Plus 5-6: Woensdag en donderdag 28 en 29 oktober 1942

De Australische 9de divisie vervolgde haar aanval naar het noorden voorbij Tell al-Eissa naar een door de as verdedigde plek ten zuiden van de spoorweg die Thompson's Post genoemd werd. Ze wisten door te breken naar de kustweg. Aan het eind van de dag hadden de Britten nog 800 rijdende tanks, terwijl er nog slechts 148 Duitse en 187 Italiaanse tanks rond reden. Toen het nieuws van het tot zinken brengen van de tanker Luisiano buiten de haven van Tobroek bekend werd, vertelde Rommel zijn commandanten: "Het is nu onmogelijk geworden ons van de vijand terug te trekken. We missen de brandstof voor die manoeuvre. We hebben maar een keuze en dat is tot het einde toe bij Alamein te vechten".

D Plus 7-9: Vrijdag-zondag, 30 oktober - 1 november 1942

De nacht van de 30e bracht een voortzetting van de gevechten van de dag, waarbij de Australiërs aanvielen. In hun derde poging slaagden ze er deze nacht in om de verharde weg te bereiken. Op de 31ste lanceerde Rommel vier tegenaanvallen op Thompson's Post. De gevechten waren intensief en bloedig, met vaak hand-tot-hand gevechten, maar de As-strijdkrachten wisten geen terrein terug te veroveren. Op zondag 1 november probeerde hij het nogmaals, maar de felle en wanhopige gevechten brachten alleen nieuwe verliezen aan materiaal en manschappen. Het werd Rommel nu duidelijk dat de slag verloren was. Hij begon zich voor te breiden op een terugtocht naar Fuka, enkele kilometers naar het westen. Ironisch genoeg arriveerde nu 1200 ton brandstof. Die had bij het begin beslissend kunnen zijn, maar arriveerde nu te laat. Ze werd aan het eind van de slag deels opgeblazen om te voorkomen dat deze in geallieerde handen viel.

Fase 4: Operatie Superlading

Deze fase van de slag begon op 2 november om 1 uur. Het doel was het vernietigen van de tanks van de as-strijdkrachten. Montgomery wilde de as-strijdkrachten dwingen in het open veld te vechten, waardoor zijn brandstof opgesoupeerd zou raken, de Royal Air Force vrij spel zou hebben, en het vijandelijke leger zou desintegreren. De intensiteit en vernietiging overtroffen alles wat er tot dan toe tijdens de gevechten had plaats gevonden. Het geografische doel van Superlading was Tell al-Aqaqir langs het Rahman spoor, de basis van de as-verdediging.

De aanval ging van start met een zeven uur durend bombardement gericht op Tell al-Aqaqir en Sidi Abd al-Rahman. Hierop volgde een 4,5 uur durende artillerie barrage van 360 kanonnen en 15.000 granaten. De eerste aanvalsgolf werd getrokken door de geharde veteranen van de Nieuw-Zeelandse divisie. Hun commandant, Freyberg had geprobeerd zijn manschappen hiervan te ontlasten, omdat zijn divisie onder sterkte en moe was. Hij kreeg niet zijn zin en op deze koude novembernacht, met een ondergaande maan, kwamen de Nieuw-Zeelanders in beweging.

Bij het opgaan van de zon op 2 november werd tank na tank geraakt door de Duitse 88 mm kanonnen die 7 luchtaanvallen overleefd hadden. De 9e haalde hun doelen niet. Ze verloren 102 van hun 128 tanks. Wel hadden ze de eerste Duitse linie doorbroken, en de 1e pantserdivisie mengde zich nu in de strijd. In de hitte van de middagzon naderden 120 Italiaanse en Duitse tanks voor de grootste, meest kritieke en laatste tankslag, die om de Aqaqir heuvelkam.

Dit gevecht duurde de gehele dag.

Rommel riep de Ariete-divisie uit het zuiden op om bij de verdediging van Tell al-Aqaqir te helpen. Bij het vallen van de avond hadden de as-strijdkrachten nog slechts 32 werkende tanks over het gehele front over. Terwijl het Afrika Korps voor zijn leven vocht bij Aqaqir, begon Rommel de terugtocht naar Fuka.

Fase 5: de uitbraak

Rommel stuurde Hitler een boodschap met uitleg van de hopeloze positie en vroeg terug te mogen trekken. Hitler gaf bevel stand te houden. Von Thoma vertelde hem: "Ik ben net het slagveld rond geweest. De 15e pantserdivisie heeft 10 tanks over, de 21e pantser 14 en Littorio 17." Rommel las hem Hitlers boodschap voor, waarop von Thoma hem verliet om aan het hoofd van het Afrika korps plaats te nemen.Toen er 150 Britse tanks kwamen bij de restanten van de 15e en 21e divisies, stond von Thoma naast zijn mannen. Hij was in de commando tank op de plaats waar de twee pantsereenheden zich samenvoegden, en bleef daar tot de vernietiging van de laatste tank. Aan het eind stond hij alleen naast zijn brandende tank op de plaats die later bekend stond als het "pantsergraf".

Ondanks de wanhopige situatie gaf Rommel zijn mannen bevel stand te houden. Gehele eenheden werden vernietigd, al bleven er overal kleine restanten standhouden. Er was een 20 km breed gat in de as-linie geslagen. Rommel concludeerde: "Wanneer we hier blijven, houdt het leger het geen drie dagen meer uit. Als ik de opdrachten van de Fuhrer gehoorzaam, loop ik het risico dat mijn eigen mannen me niet meer gehoorzamen. Mijn mannen gaan voor!" Rommel gaf bevel tot een massale terugtocht tegen Hitlers orders in.

D Plus 12, 4 november 1942

Op 4 november gingen de laatste aanvallen van start. De Britse 1e, 7e en 10e pantserdivisies passeerden door het gat in de as-linie en opereerden nu in de open woestijn.

De geallieerden hadden de slag gewonnen. De as-mogendheden waren op de terugtocht. De doorgebroken strijdkrachten vernietigden op de dag de restanten van de Italiaanse Ariete pantserdivisie, de Littorio divisie en de Trieste gemotoriseerde divisie.

Rommel had 55.000 man, 1000 kanonnen en 450 tanks verloren. De geallieerden hadden 13.500 man verloren. Ze verloren ook 100 kanonnen en 500 tanks. John Currie van de 9e pantser Brigade wees naar 12 tanks toen men hem vroeg waar zijn regimenten waren. "dat zijn mijn pantserregimenten". Major-General Douglas Wimberley zwoer: "Nooit meer".

Winston Churchill vatte het resultaat van de slag op 10 november 1942 samen met de woorden: "Dit is niet het einde, zelfs niet het begin van het einde, maar het is misschien wel het einde van het begin."

De slag was Montgomery's grootste overwinning. Hij kreeg de titel "Viscount Montgomery of Alamein" toen hij in de adel verheven werd.

De landingen van Toorts in het westen van Noord-Afrika betekenden een versnelling van het einde van de aanwezigheid van de as-strijdkrachten in Noord-Afrika.