Concentratiekamp Dachau was het eerste grootschalig opgezette concentratiekamp in Nazi-Duitsland. Kamp Dachau werd gebouwd in de nabijheid van de Zuid-Duitse stad Dachau (bij München). Het kamp ging in 1933 open.
Eerste kamp[]
Kamp Dachau werd gebouwd in een overtollige kruitfabriek, en was op 21 maart 1933 klaar. Het was het eerste kamp, en was daarmee prototype voor latere kampen. De basisopzet en organisatie werden hier uitgedacht door Lagerkommandant Theodor Eicke, die later inspecteur zou worden voor alle concentratiekampen. Dachau werd spreekwoordelijk voor de nazi-terreur: "Ssst, mond houden, anders kom je nog in Dachau!"
Gevangenen[]
In eerste instantie werden in Dachau politieke tegenstanders van Hitler gevangen gezet, zoals communisten en sociaaldemocraten. Al direct in het eerste jaar kwamen tientallen politieke gevangenen om het leven. In de loop der tijd werd de bevolking van het kamp diverser, het kamp vulde zich met Roma, homoseksuelen, misdadigers, verzetsstrijders en vooral Joden. Opvallend was ook het grote aantal kerkelijke gevangenen.
Religieuzen[]
Dachau was het kamp waar de meeste christelijke religieuzen werden gedetineerd. Volgens richtlijnen van Himmler wordt Dachau het centrale priesterkamp, geestelijken uit heel Europa worden in Dachau samengebracht en bewonen tezamen een apart deel van het kamp. Deze religieuzen werden opgepakt omdat zij zich verzetten tegen het bewind van Hitler. Volgens archieven van de rooms-katholieke kerk werden er minstens 3000 diakens, priesters en bisschoppen in het kamp gevangen gehouden, dit is overigens een conservatieve schatting. Onder de gevangenen bevonden zich onder andere Titus Brandsma (katholiek priester, zalig verklaard in 1985), Karl Leisner (eveneens een katholiek priester, zaligverklaard in 1966) en Martin Niemöller, een protestants theoloog en verzetsleider. Ook Jehova's getuigen werden vaak naar dit kamp gedeporteerd.
Joden[]
Na de annexatie van Oostenrijk door het Duitse Rijk op 12 maart 1938 (de 'Anschluss') werden ook Oostenrijkse Joden naar Dachau getransporteerd, dit gebeurde vanaf de zomer van 1938. Op 1 oktober 1938 nam Duitsland Sudetenland in, een grensgebied tussen Duitsland en Tsjechië. Ook hier worden de Joden en andere ongewenste elementen - zoals verzetsstrijders en communisten - opgepakt en afgevoerd naar Dachau. Dit patroon zou zich voortzetten binnen elk land dat de Duitsers annexeerden. Er hebben vele honderden Nederlanders in Dachau gevangen gezeten. Naast Nederlandse Joden zater er ook veel Nederlandse communistische verzetsmensen.
Dwangarbeid[]
De meeste gevangenen in Dachau werden ingezet als dwangarbeider. Dachau leverde arbeidskrachten aan 197 firma's, vooral in de wapenindustrie. Gerenommeerde bedrijven als BMW en Messerschmitt maakten gebruik van deze goedkope krachten. Veel dwangarbeiders stierven door honger en uitputting.
In Dachau werden ook medische experimenten op de gevangenen uitgevoerd. Ook Nederlanders zijn onderworpen geweest aan deze experimenten, waarbij ze bijvoorbeeld in een ijsbad ernstig onderkoeld raakten tot bewusteloosheid volgde. Vervolgens werd op verschillende manieren getracht ze weer bij kennis te brengen. In de meeste gevallen volgde echter de dood. Met dit experiment wilden de nazi's kijken hoe lang een militair in ijskoud water zou kunnen overleven. Veel experimenten stonden in dienst van de 'Luftwaffe', zo werd er gekeken hoe lang een mens zonder zuurstof kon en hoeveel G-krachten iemand kan verdragen. Ook werd er geëxperimenteerd met ziekten. Gevangen werd opzettelijk besmet, waarna het ziekteproces nauwkeurig werd gedocumenteerd. De medische experimenten stonden onder leiding van Doktor Schilling. Schilling is berecht tijdens het Proces van Neurenberg en ter dood veroordeeld door ophanging.
Vrouwenkamp[]
In 1944 werd een vrouwenkamp aan het complex toegevoegd en werden vrouwen uit Auschwitz naar Dachau overgebracht. Van de vrouwelijke bewakers werd vooral Eleonore Fanny Baur genoemd als uitzonderlijk wreed.
Bevrijding[]
In de dagen voorafgaand aan de bevrijding arriveren in Dachau transporten uit andere concentratiekampen. De meeste arriverende gevangenen verkeren in een erbarmelijke toestand van uitputting en ondervoeding. Op 26 april 1945 start vanuit Dachau de beruchte dodenmars. Groepsgewijs vertrekken rond de 7.000 gevangenen uit het hoofdkamp en de buitencommando's aan een lange tocht te voet. Onderweg worden velen doodgeschoten door SS'ers, ook sterven talloze gevangenen door honger, kou of uitputting.
De laatste Lagerälteste was Oskar Müller, een latere minister in Hessen. Müller vreesde een massamoord op de overgebleven gevangenen, daarom stuurde hij twee gevangenen om de Amerikanen te halen, om het kamp te bevrijden. Op 29 april 1945 bereiken de geallieerden het kampterrein. Daar stuiten de Amerikanen op een goederentrein met een evacuatietransport uit Buchenwald. In de open wagons liggen 2.000 lijken. Bij het crematorium vinden de soldaten nog eens 3.000 doden. De soldaten waren zo onder de indruk van hetgeen ze aantroffen in Dachau dat ze de achtergebleven kampwachten executeerden. Later zullen ze inwoners van het stadje Dachau dwingen om het kamp te bezoeken. De inwoners beweren niets geweten te hebben van hetgeen zich in het kamp heeft afgespeeld en zijn diep onder de indruk. De nog aanwezige 32.000 gevangenen worden door de Amerikanen bevrijd.
Na de oorlog werden onder anderen Johannes Blaskowitz en Alexander von Falkenhausen in Dachau opgesloten.
Aantallen[]
Het kamp beschikte over een gaskamer voor het ontluizen van kledingstukken, maar deze gaskamer is voor zover bekend nooit gebruikt voor het systematisch ombrengen van mensen. De ten dode opgeschreven gevangenen werden op transport gesteld naar andere vernietigingskampen. Het kamp beschikte wel over één en later twee crematoria.
In de jaren 1933 tot 1945 zijn minstens 200.000 mensen uit 30 landen in Dachau gedetineerd geweest. In 1945 plaatsten de Amerikanen bij de ingang van het kamp een gedenkplaat waarop vermeld stond, dat in Dachau 250.000 mensen waren gestorven. Het bord werd verwijderd, nadat officieel was vastgesteld dat in Dachau van 1936 tot 1945 21.000 mensen waren gestorven. Dit aantal is later naar boven bijgesteld tot ongeveer 30.000. In werkelijkheid zijn dit er mogelijk nog meer geweest.
Dachau museum[]
Dachau is nu een museum en gedenkplaats. Het museum is in 2005 gerenoveerd. Het terrein geeft een goede indruk van hetgeen zich in Dachau heeft afgespeeld. Met de renovatie is de oorspronkelijke toegangspoort met de tekst “Arbeit macht Frei” weer in gebruik kon worden genomen. Dachau Herinneringscentrum is vrij toegankelijk en open dinsdag t/m zondag. Elk jaar vindt er begin mei een internationale herdenkingsceremonie plaats. Ook in Nederland vindt jaarlijks een herdenking plaats bij het Nationaal Dachau Monument te Amsterdam.
Bekende gevangenen uit Dachau[]
- Alfred Andersch - communist
- Bruno Bettelheim - schrijver
- David Ludwig Bloch - schilder
- Xavier van Bourbon-Parma - Carlistisch troonpretendent
- Titus Brandsma
- Emil Carlebach - communist
- Georg Elser - verzetsman
- Leopold Figel
- Viktor Frankl - een joods psychotherapeut uit Wenen
- Anton Fränznick - priester
- Jan Ysbrands Galama - pastoor
- Ed. Hoornik
- Alois Hundhammer - politicus
- Herman Knoop - predikant, schrijver van Een theater in Dachau
- Bib van Lanschot - verzetsman
- Karl Leisner - priester
- A.A.A. van Lierop - priester, hoofdredacteur Katholieke Wereld Pers
- George Maduro - verzetsstrijder
- Oskar Müller - communist
- Martin Niemöller - predikant
- Jacobus Overduin - predikant, schrijver van hel en hemel van Dachau
- Boris Pahor - partizaan
- Robert Regout - priester en hoogleraar volkenrecht
- Pim Reijntjes - redacteur-verslaggever
- Joh. Rothkrans - priester, schrijver van Dachau, hel en hemel (1957)
- Hermann Scheipers - priester
- Richard Schneider - priester
- Aloys Scholze - priester
- Kurt Schumacher - politicus
- Jura Soyfer - Schrijver
- Carel Steensma - Nederlands piloot en verzetsstrijder
- Herman Bernard Wiardi Beckman - vooraanstaand lid van de SDAP, lid van de Eerste Kamer
- Nanne Zwiep - predikant
- Jan Willem Tunderman - predikant
- Ludo van Eck - schrijver
- Pim Boellaard
Literatuurlijst/Bronnen[]
- Willem Harthoorn: Verboden te sterven (1963, 2007) ISBN 9789075879377
- [1] Documentaire Dachau & Sachsenhausen, A record of the Nazi atrocities 1933 - 1945 (DVD)