19e eeuw

Eeuwen:	18e eeuw · 19e eeuw · 20e eeuw
Decennia:	<- 1800-1809 1810-1819 1820-1829 1830-1839 1840-1849 1850-1859 1860-1869 1870-1879 1880-1889 1890-1899 ->

De 19e eeuw (van de christelijke jaartelling) is de 19e periode van 100 jaar, dus bestaande uit de jaren 1801 tot en met 1900.

Overzicht van de jaren in en rond deze eeuw

Jaren '90	1790	1791	1792	1793	1794	1795	1796	1797	1798	1799
Jaren   '0	1800	1801	1802	1803	1804	1805	1806	1807	1808	1809
Jaren '10	1810	1811	1812	1813	1814	1815	1816	1817	1818	1819
Jaren '20	1820	1821	1822	1823	1824	1825	1826	1827	1828	1829
Jaren '30	1830	1831	1832	1833	1834	1835	1836	1837	1838	1839
Jaren '40	1840	1841	1842	1843	1844	1845	1846	1847	1848	1849
Jaren '50	1850	1851	1852	1853	1854	1855	1856	1857	1858	1859
Jaren '60	1860	1861	1862	1863	1864	1865	1866	1867	1868	1869
Jaren '70	1870	1871	1872	1873	1874	1875	1876	1877	1878	1879
Jaren '80	1880	1881	1882	1883	1884	1885	1886	1887	1888	1889
Jaren '90	1890	1891	1892	1893	1894	1895	1896	1897	1898	1899
Jaren   '0	1900	1901	1902	1903	1904	1905	1906	1907	1908	1909

Belangrijke gebeurtenissen in de 19e eeuw

Franse tijd en Weense tijd

• De napoleontische tijd verandert blijvend de kaart van Europa. In Duitsland ontstaan nieuwe koninkrijken als Beieren, Saksen en Württemberg. Het Heilige Roomse Rijk krimpt in tot het Keizerrijk Oostenrijk.
• Het Congres van Wenen herstelt grotendeels de oude verhoudingen in Europa (Restauratie).
• Onafhankelijkheidsoorlogen in Latijns-Amerika. De Franse bezetting van het moederland Spanje bracht vanaf 1810 het verzet op gang, dat in twintig jaar het hele subcontinent in zijn greep kreeg. De door Simón Bolívar gedroomde 'Verenigde Staten van Zuid-Amerika' kwamen er echter niet. Het subcontinent werd de rest van de eeuw geteisterd door oorlogen, burgeroorlogen, revoluties en staatsgrepen.
• Stichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden op initiatief van de grote mogendheden.

Midden van de eeuw

• De Belgische Opstand van 1830 leidt in 1831 tot onafhankelijkheid de facto, gesteund door Frankrijk en beschermd door het Verenigd Koninkrijk. Na jarenlang touwtrekken over de grens en over de verdeling van de staatsschuld wordt België in 1839 bij het Verdrag van Londen door Nederland erkend.
• Het Europese revolutiejaar 1848 brengt veel onrust maar weinig verandering. Maar Frankrijk wordt een republiek en Nederland een parlementaire democratie.
• In de Verenigde Staten van Amerika ontwikkelt zich de beweging Manifest Destiny, die op basis van de vermeende Anglo-Amerikaanse suprematie streeft naar gebiedsuitbreiding in het westen. Daartoe wordt Mexico teruggeworpen achter de Rio Grande en worden de Indianen onderworpen.
• De Duits-Oostenrijkse Oorlog van 1867 leidt tot het einde van de Duitse Bond. Na het intermezzo van de Noordduitse Bond wordt in 1871 in de spiegelzaal van Versailles het Duitse Keizerrijk geproclameerd.
• De Amerikaanse burgeroorlog
• De afschaffing van de slavernij

geestelijke en materiële ontwikkeling

• De Evolutietheorie
• De Industriële revolutie, uitvindingen als de stoomlocomotief enz.
• Als reactie op de Franse Revolutie ontstaat het Duits Idealisme, dat een organische ontwikkeling van de maatschappij nastreeft. In de kunsten vindt deze geestelijke stroming haar vertaling in de Romantiek leidt in de kunst tot sterke gevoelsuitingen. Er ontstaat vraag naar een verhaal in de geschiedenis. Liefde voor de natuur en voor het eigen land voert tot nationalisme. In de multiculturele Donaumonarchie ontstaan aan alle kanten afscheidingsbewegingen.
• Ontdekkingsreizen
• Het Imperialisme waarbij de wereld werd verdeeld tussen de grote Europese mogendheden.
• De opkomst van het Frans als diplomatieke en culturele wereldtaal en het Duits als wetenschapstaal, dit ten koste van het Latijn.
• De briefpost wordt een overheidstaak. Regelmatige verzending tegen vaste tarieven vergroot de betrouwbaarheid.
• Uitvinding van de telegraaf aan het begin, en de telefoon aan het eind van de eeuw maken de wereld kleiner dan hij was.
• Spoorwegen worden aangelegd in heel Europa, en vervolgens ook daarbuiten.
• Door de industrialisatie en de verbeterde gezondheidszorg ontstaat een snelle toename van de bevolking. De waarschuwing van de Britse econoom Robert Malthus, dat de economische groei de bevolkingstoename niet kan bijhouden, dreigt uit te komen. Door het liberalisme ontstaan grote inkomensverschillen, die veel effect hebben op de geboortecijfers. "The rich get richer, the poor get children." Hiertegen ontstaat verzet, in Nederland gebundeld in de in 1881 opgerichte Neo-Malthusiaanse Bond en belichaamd door de eerste vrouwelijke arts Aletta Jacobs. Zij trekt de Amsterdamse volkswijk de Jordaan in om de volksvrouwen voor te lichten over geboortebeperking.
• In 1806 wordt in het hart van Londen het eerste gaslicht op straten en pleinen aangebracht. In de rest van Europa beperkt echter de straatverlichting zich nog tot wat kaarsen en petroleumlampen. Pas wanneer na 1850 overal gasfabrieken worden gebouwd, komt een behoorlijke openbare verlichting van de grond. Het elektrisch licht speelt nog geen rol van betekenis omdat het veel te kostbaar is.
• De ontwikkeling van het geschut en de ballistiek maken de verdediging van steden binnen hun wallen zinloos. De stadsmuren en stadspoorten worden gesloopt en op de wallen verrijzen vaak de eerste stadsparken.
• Heeft in 1810 nog een minderheid van de landen in Europa een grondwet, in 1870 hebben alleen Rusland, het Osmaanse Rijk en Monaco er geen.
• Grote veranderingen op het platteland in oostelijk Nederland. Rond 1829 worden de domeingronden in Twente en elders verkocht, meest aan de tot dan toe horige boeren. In Drenthe worden de veenkolonies geopend. In de tweede eeuwhelft worden de gemeenschappelijke markengronden gesplitst en verkocht om ontgonnen te worden.

Belangrijke personen van de 19e eeuw

• Joseph Aspdin, uitvinder van het portlandcement
• Jane Austen, schrijfster
• Ludwig van Beethoven, componist
• Otto von Bismarck, uitvinder van de Realpolitik en vereniger van de Duitse staten.
• Simón Bolívar, onafhankelijkheidsstrijder
• Napoleon Bonaparte, Frans staatsman en veroveraar
• Frédéric Chopin, componist
• Charles Darwin, grondlegger van de evolutietheorie
• Thomas Edison, uitvinder
• Vincent van Gogh, kunstschilder
• Benito Juárez, staatsman
• Heinrich Lenz, ontdekker van de wet van Lenz
• Abraham Lincoln, Amerikaanse president tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, die tevens de slavernij afschafte
• David Livingstone, ontdekkingsreiziger en zendeling
• Karl Marx, economisch filosoof
• Friedrich Nietzsche, filosoof
• Nikola Tesla, uitvinder
• Johan Rudolf Thorbecke, Nederlands staatshervormer
• Richard Wagner, componist