Hier staan alleen een aantal markante of belangrijke gebeurtenissen en langer durende ontwikkelingen vermeld. Voor een veel groter overzicht van de gebeurtenissen in 1933 kunt u de maandpagina's raadplegen:
januari -
februari -
maart -
april -
mei -
juni -
juli -
augustus -
september -
oktober -
november -
december
President Hindenburg benoemt op 30 januari, op aanraden van Franz von Papen, Adolf Hitler tot rijkskanselier. Von Papen wordt vicekanselier, en ook verder zitten er voornamelijk niet-NSDAP-leden op de sleutelposities. Desondanks weet de NSDAP al snel de macht naar zich toe te trekken.
Op 27 februari gaat het Rijksdaggebouw in vlammen op. Als dader wordt de Nederlander Marinus van der Lubbe aangewezen. De regering-Hitler maakt van de gelegenheid gebruik om verregaande maatregelen tegen de communisten te nemen. Later in het jaar wordt Van der Lubbe ter dood veroordeeld, maar zijn medeverdachten (Ernst Torgler en drie Bulgaarse communisten) krijgen vrijspraak. Zie: Rijksdagbrand
De verkiezingen voor de Rijksdag van 5 maart leveren een overwinning op voor de NSDAP, die 288 van de 647 zetels behaalt. Omdat de zetels van de communistische KPD niet worden meegeteld, is dit zelfs een absolute meerderheid. Met steun van de DVP krijgt hij een wet aangenomen die zijn regering dictatoriale bevoegdheden geeft.
Duitsland wordt op nationaal-socialistische wijze 'gelijkgeschakeld': De vakbonden worden opgeheven en vervangen door een nationaal-socialistisch Arbeitsfront, de andere partijen worden verboden of heffen zichzelf op, en ook in de kerk geldt het nationaal-socialistische gedachtegoed. Politieke gevangenen worden ondergebracht in concentratiekampen. Onder meer het eerste concentratiekamp Dachau was gebruiksklaar op 21 maart1933.
Ook tegen de Joden worden in Duitsland maatregelen genomen. Joden worden uitgesloten van de ambtenarij, en hun mogelijkheden om hoger onderwijs te krijgen of als dokter of advocaat te werken worden ingeperkt. Vele Joden vluchten naar het buitenland, en de Volkenbond richt een orgaan op om zich met de Duitse vluchtelingen bezig te houden.
Op 1 april wordt een boycot van Joodse winkels en bedrijven gehouden. In de nacht voordien werd op de ruiten geschilderd: "Gevaar! Joodse winkel."
Boeken van communisme, joodse en andere het regime niet welgevallige schrijvers worden in Duitsland uit bibliotheken verwijderd en openbaar verbrand.
Een wet regelt de eventueel gedwongen sterilisatie van bepaalde ernstig zieken.
Het Japanse leger rukt verder op in China. Jehol wordt bij Mantsjoekwo gevoegd, en het Chinese leger wordt verdreven uit het gebied tot aan Peking. Ook elders heeft China problemen: Het 19e leger, onder leiding van Tsai Ting-kai, komt in opstand en verklaart de onafhankelijkheid voor de provincie Fukien.
Nadat de VolkenbondJapan als agressor aanwijst in het conflict met China, en een autonoom Mantsjoerije binnen China steunt, stapt Japan op 25 februari uit de Volkenbond.
Op het Nederlandse pantserschip Hr. Ms. De Zeven Provinciën breekt muiterij uit, naar aanleiding van de bezuinigingen. De gewelddadige wijze waarop de muiterij wordt neergeslagen (er wordt een bom op het dek gegooid) leidt tot protesten.
Colombia en Peru komen tot een kleine oorlog rond het bezit van de stad Leticia, maar stemmen uiteindelijk beide toe in arbitrage.
In augustus vernietigt het Irakese leger, onder toezicht van de Britten, tientallen Assyrische dorpen en vermoordt daarbij duizenden Assyriërs.
De onderhandelingen op de Ontwapeningsconferentie verlopen moeizaam. Eén van de belangrijkste geschilpunten is de Duitse wens tot 'bewapeningsgelijkheid': Duitsland wil dat het dezelfde recht op bewapening krijgt als andere landen. Frankrijk staat hier negatief tegenover, zeker als dit door bewapening van Duitsland, en niet ontwapening van de andere landen zal gebeuren. De problemen om deze 'bewapeningsgelijkheid' te krijgen brengen Duitsland ertoe om op 14 oktober uit de conferentie en de Volkenbond te stappen. Het internationale politieke klimaat staat ook niet naar ontwapening: landen als de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Japan maken plannen om hun marinevloot uit te breiden.
Franklin Delano Roosevelt treedt aan als president van de Verenigde Staten. Hij begint met een serie maatregelen die de economie uit het slop moet halen, de zogenaamde 'New Deal'. Eén van de maatregelen is dat de Verenigde Staten de goudstandaard verlaat, een andere een uitgebreid pakket aan werkverschaffing.
De regering van Engelbert Dollfuss in Oostenrijk krijgt dictatoriale volmachten. Hij heeft veel te stellen met de nationaal-socialisten, en de NSDAP in Oostenrijk wordt verboden. Tussen Duitsland en Oostenrijk ontstaan ernstige spanningen. Oostenrijk wordt ontwricht door grote aantallen nationaal-socialistische bomaanslagen en andere acties.
In Siam draait koning Prajadiphok door middel van een staatsgreep de constitutionele hervormingen terug, maar later in het jaar vindt een liberale tegenstaatsgreep plaats.
Om de internationale crisis te bestrijden wordt in Londen een internationale economische conferentie gehouden. Deze mislukt vooral door onenigheid over de goudstandaard: De overgebleven 'goudlanden' in Europa en het Verenigd Koninkrijk zijn voorstander van een vasthouden van en terugkeren naar de goudstandaard, de Verenigde Staten zijn fel tegen.
Ierland schrapt de eed van trouw aan de Britse Kroon.
De Cubaanse president Carlos Manuel de Céspedes en zijn regering worden in een burgeroorlog tot aftreden gedwongen en een militaire junta neemt de macht in handen. De burger Grau San Martin wordt president, maar feitelijk sterke man is kolonel Fulgencio Batista.
Verkiezingen in Spanje leveren een ruk naar rechts op. De anarchisten proberen in december een revolutie, die echter faalt.
In de Chaco-oorlog tussen Paraguay en Bolivia wordt een wapenstilstand bereikt.
Diverse politieke leiders komen om bij aanslagen: president Luis Miguel Sánchez Cerro van Peru, koning Nadir Shah van Afghanistan en premier Ion Duca van Roemenië. Aanslagen op aankomend president Franklin Delano Roosevelt van de VS en president Engelbert Dollfuss van Oostenrijk mislukken.
In kasteel Rhijnauwen nabij Bunnik gaat de eerste Nederlandse jeugdherberg open.
Zie verder:
maandoverzichten: januari, februari, maart, april, mei, juni, juli, augustus, september, oktober, november, december
wetenschap in 1933
Muziek[]
Louis Davids neemt het nummer Weet Je Nog Wel Oudje op.
Geboren[]
januari
4 - Fernand Handtpoorter, Vlaams dichter en (toneel)schrijver (overleden 2007)
7 - Crispin Beltran, Filipijns politicus en vakbondsleider (overleden 2008)
11 - Adèle Bloemendaal, Nederlands cabaretière, actrice en zangeres